Het leven met een kind met ADHD is een pingpong spel, niet een maar twintig spelletjes tegelijk.

Haim Omer onderzocht in de afgelopen 15 jaar de vraag: Hoe kunnen we met conflicten omgaan, zodat we vooral de positieve krachten in mensen (ouders en kinderen) mobiliseren.

Enkele decennia geleden konden ouders hun kinderen nog aansturen met behulp van ge- en verboden. Dat lukt tegenwoordig niet zo gemakkelijk meer. Kinderen zijn goed geïnformeerd, hebben eigen meningen en willen de zaken bepalen. Vrijheid en autonomie staan in hoog aanzien. Echter, die nieuwe vrijheid kan problemen opleveren. Er is ook behoefte aan grenzen.

Omer helpt ouders een nieuwe vorm van gezag te ontwikkelen. Hierbij is de ouderlijke aanwezigheid een eerste stap om het contact met het kind weer in balans te brengen en meer invloed te krijgen. Aanwezigheid betekent dat ouders beter op de hoogte zijn wat hun kind doet, waar het is, met welke  vrienden het omgaat en dat ze hun kinderen laten merken dat hun leven hen interesseert. Het betekent ook dat ze zich om bepaalde zaken zorgen maken of onacceptabel vinden. Het draait niet om sterker zijn dan het kind, maar om aanwezig zijn in zijn of haar leven.

Omer’s aanpak van verbindend gezag en nieuwe autoriteit is overal in de wereld bekend geworden en wordt veel toegepast. Ook in Nederland zijn er verschillende instellingen die trainingen en cursussen organiseren. Zijn boeken: Geweldloos verzet in gezinnen en Nieuwe Autoriteit zijn in het Nederlands verkrijgbaar. Uit onderzoek blijkt dat voor kinderen en gezinnen met ADHD deze aanpak waardevol en ondersteunend kan zijn.

Hoe bent u op het idee gekomen z’n nieuwe aanpak als geweldloos verzet in gezinnen te ontwikkelen?

“Het voelde alsof er voor ouders en ook leraren iets anders nodig was. De tijd was veranderd. Ik ging op zoek naar een aanpak waar ik twee belangrijke aspecten met elkaar kon samenbrengen: de-escalerend werken en een duidelijke stem uitbrengen. “

Geweldloos verzet is de enige interventie in sociale conflicten die deze twee elementen combineert die we nodig hadden. Het eerste element wil escalaties vermijden en niet vernederen, niet kleineren, niet provoceren. Het is niet alleen moreel bedoeld, we weten namelijk dat in een situatie van geweld en strijd uiteindelijk iedereen in het nadeel is. De duidelijke stem in conflicten staat voor de aanwezigheid, de ouderlijke aanwezigheid.  Hierbij is het strategisch erg belangrijk om een positie in te nemen om de andere te splitsen in zijn positieve stemmen en gedachten ( ‘ik wil niet aanvallen en vernederen’)  en zijn negatieve stemmen en gedachten ( ‘ik blijf aanvallen en vernederen’). Zoals Gandhi - hij was een grote strateeg - en  Martin Luther King wisten dat ze de positieve stemmen in de tegenstander sterker konden maken door niet aan te vallen.

Ook in families en scholen willen we aanwezigheid vergroten en escalaties vermijden. En ook in kinderen zijn er altijd twee stemmen. Negatieve stemmen die bijv. zeggen: ‘Ik wil verder gamen of porno kijken’, maar ook positieve zoals , ‘Misschien is het niet zo goed voor mijn huiswerk als ik nu door blijf gamen en misschien is de porno helemaal niet goed voor me’.

De aanwezigheid van ouders kan de positieve stemmen in het kind sterker maken. De verschillende stemmen in het kind noem ik graag: ‘The parliament of the mind’.

Maak er gebruik van als ouder.

Uw aanpak is heel vernieuwend.  Wat onderscheid uw interventie?

Als cultuur hebben we het idee van autoriteit een tijdje geleden verworpen. We wilden meer verbondenheid en autonomie werd een belangrijke waarde.

Het concept van autoriteit was gebaseerd op afstand en het was immuun voor kritiek. Het was een hiërarchisch systeem.  Autoriteit eiste controle op, het kind moest gehoorzamen of werd onmiddellijk gestraft. In de jaren 60 en 70 dachten wij dat we autoriteit konden inruilen voor ultieme vrijheid zonder beperkingen, eisen of verwachtingen. Toen zagen wij en dat blijkt ook uit onderzoek, dat kinderen die opgevoed zijn in een omgeving zonder grenzen, totaal vrij, alsnog meer problemen ondervinden in hun frustratietolerantie en impulsiviteit en een lager gevoel van eigenwaarde ontwikkelen.

Hoe kan dat gebeuren? De kinderen werden bemoedigd, aangemoedigd en hoorden constant hoe goed en super zij waren maar toch ontwikkelden zij minder zelfvertrouwen. 

Wat is dit positieve gevoel van eigenwaarde en wat heb je hiervoor nodig? Het is het gevoel dat je in staat bent iets te doen, dat je voelt dat je het waard bent iets te doen, dat je je sterk voelt dat het je gelukt is. Hiervoor moet je dus veel ervaringen opdoen en veel moeilijkheden overwinnen.

Dus kinderen wiens moeilijkheden en problemen uit handen worden genomen ervaren een gebrek aan situaties waarin zij leren voelen ‘Ik moet volhouden’, ‘Er is geen andere optie’, ‘Ik moet het doen’. Kinderen hebben ‘Je moet het doen‘ situaties nodig om probleemoplossend vermogen te ontwikkelen. ‘Je moet het doen’ situaties vormen een soort calcium, bouwstof, voor de eigenwaarde.

We leken in een dilemma te zitten, we namen duidelijk afstand van het oude concept van autoriteit maar het concept van totale vrijheid zonder beperkingen en grenzen leverde problemen in de ontwikkeling van het zelfvertrouwen op. We moesten concept van autoriteit opnieuw onderzoeken en een nieuw concept van autoriteit ontwikkelen. Een nieuwe autoriteit die goed voor ons was.

We wilden geen afstand meer, maar meer nabijheid. De nieuwe autoriteit is gebaseerd op presentie en aanwezigheid, ouderlijke aanwezigheid met veilige boodschappen zoals ‘Ik ben hier als je ouder’, ‘Ik blijf hier als je ouder’, ‘Je kan niet scheiden van mij ik blijf je ouder’.  Als ouders op deze wijze kunnen reageren creëren zij een nieuwe autoriteit. Ouders eisen geen gehoorzaamheid op maar reageren met nabijheid en in zelfcontrole. Zelfcontrole door de ouder is hierin een belangrijk punt, zelfcontrole in het bewustzijn van: ‘Dit is mijn plicht als ouder en dat doe ik.’  We helpen ouders en leraren om in zelfcontrole te reageren en niet impulsief te ageren en zo hun plichten en taken als ouder en leraar te doen. Ouders en leraren hebben namelijk een belangrijke rol in de maatschappij en hierin moeten zij worden bevestigd.  We richten daarom ook steun en supportgroepen op. Thuis voor ouders of op school voor leraren.

Bovendien wilden wij de onmiddellijke actie-reactie cyclus doorbreken en de nieuwe autoriteit baseren op vasthoudendheid en continuïteit.  Er zijn daarom twee belangrijke spreekwoorden die wij iedereen mee willen geven.

‘Smeed het ijzer als het koud is.’

Dat betekent concreet: De ouder hoeft niet direct te reageren, de ouder kan ook zeggen: ‘Ik accepteer jouw gedrag niet en kom later hierop terug.’ Misschien denkt het kind: ‘Ja dat zal wel.’ Als de ouder dan in de avond naar de kamer van het kind gaat, kan de ouder het volgende zeggen: ‘Wat er vandaag aan tafel gebeurde accepteer ik niet, ik wil hier nu met je zitten en blijf hier zitten als je ouder totdat we hiervoor een oplossing hebben bedacht.’

Deze uitgestelde reactie toont ouderlijke aanwezigheid en interesse , de ouder is niet vergeten wat er gebeurd is.

 Van groot belang is verder het volgende:

‘Het gaat niet om winnen.’

Met zijn nieuwe autoriteit hoeft de ouder niet te winnen, de ouder moet volhouden. Kinderen willen altijd winnen  (dat hoort bij hun rol)  kinderen willen niet verliezen. Dat betekent dus concreet dat de ouder kan zeggen: ‘Ik wil niet van je winnen,  ik wil volhouden. Dat is mijn plicht als ouder en hoort bij mijn rol als ouder. Ik geef je niet op.‘

Met de nieuwe autoriteit hebben we dus een concept gecreëerd dat past bij de waarden van deze tijd: verbondenheid, zelfcontrole, bewustzijn van onze plicht en rol en support.

U doet veel onderzoek, ook naar ADHD. Hoe kijkt u tegen ADHD aan en hoe kunnen wij uw interventies in de behandeling van ADHD toepassen?

We hebben hier een kliniek voor kinderen, waar zeker 60 % van de kinderen met ADHD gediagnosticeerd is. Ik heb dus inderdaad veel ervaring. De afgelopen jaren hebben we protocollen ontwikkeld en veel data verzameld. Wat nu heel duidelijk is, is dat we met onze aanpak ouders kunnen helpen een stevig houvast aan hun kinderen te geven. Kinderen met ADHD kunnen kleine tornado’s veroorzaken en ouders kunnen hierin snel meegezogen woorden. Wat de aanpak van de nieuwe autoriteit doet is dat ouders een soort anker krijgen. De ouderlijke aanwezigheid helpt om een stevige verankering te krijgen om zo als ouder de rol in zelfcontrole en met ondersteuning te vervullen. 

De supportgroep of het steunnetwerk geeft ouders zelf een anker: vandaag, morgen, overmorgen, een anker met continuïteit.

Als het drukke impulsieve kind met zijn tornado acties komt, wordt de ouder niet meer meegezogen, maar blijft verankerd staan en kan zeggen:  ‘Ik ben hier en ik blijf hier.’

De nieuwe autoriteit creëert een ‘Anker effect’.  Dit stabiliseert eerst de thuis situatie, ouders worden niet meer  meegezogen door de ADHD van hun kind en de ADHD wordt als het ware gebufferd. Als het kind thuis verankerd is, kan het zichzelf zijn en met zijn ADHD minder uit de bocht vliegen. 

In ons eerste onderzoek dat we in Duitsland uitvoerden met kinderen met en zonder ADHD kwamen we erachter dat onze aanpak zonder dat we iets specifieks met de ADHD deden de ADHD problemen significant verminderden omdat de ouders lukte een anker effect te creëren. We ontwikkelden een nieuw onderzoek dat we nu uitvoeren met alleen maar kinderen met ADHD waar we specifieke “Anker” reacties voor de ouders hebben ontwikkeld. We hebben dus nu een groot protocol, waar we de verschillende reacties die ouders kunnen toepassen op de ADHD tornado’s van hun kind onderzoeken. We verwachten nog de eindresultaten maar zien nu al het positieve ‘Anker effect’ op ADHD. 

Een concreet voorbeeld: 

Een kind met ADHD heeft meer hulp nodig in de ochtend om naar school te gaan, om zich georganiseerd te krijgen. Dat herkennen jullie allemaal, toch. Soms worden ouders ongeduldig en er ontstaat een explosie thuis of ouders zijn zo meegaand en doen alles voor het kind. Er zijn zelf ouders die al het huiswerk voor hun kinderen maken. Wij helpen ouders weer te kunnen onderscheiden tussen ondersteuning geven en meegaand zijn. In plaats van alles voor hun kinderen te doen leren ouders  hun kinderen zo te helpen dat de kinderen een deel alleen kunnen doen. Ouders gaan dan bijvoorbeeld bij het kind zitten en zeggen: ‘Ik zit hier bij jou en ben hier voor jou. En ik kijk hoe ver je komt.  We hebben nu  5 minuten alles te organiseren, laat ons kijken hoe jij dat wilt doen.’

Dat is ondersteunen. Het kost tijd en geduld. En we moeten het elke keer weer opnieuw doen. Dit is de anker effect.

Een ander concreet voorbeeld:

Een kind met ADHD rent rondjes, is luidruchtig, schreeuwt en is boos. Voor dit kind is het belangrijk dat de ouders zelfcontrole leren ontwikkelen: Hoe kan ik reageren dat de boze buien stoppen? Hoe kan ik niet overreageren? Hoe kan ik het pingpong spel, of meestal is het er niet één maar twintig, pingpong spelletjes tegelijk stoppen?

Het is belangrijk te beseffen dat we niet tegen ouders kunnen zeggen: “Je moet het zo doen. “

Elk kind met ADHD is anders en elke situatie is uniek en ouders hebben hun eigen ouderprofiel.

We willen ouders met onze aanpak helpen goed te matchen met hun kind. Hierbij staan de twee vragen centraal: Wat heeft het kind op dat moment nodig? En hoe komt het dat het voor ouders op dat moment moeilijk lijkt om dat aan hun kind te geven? Als we deze vragen helpen beantwoorden en het past, hebben ouders hun eigen goede match met hun kind gevonden en kunnen op deze manier een ‘anker effect ‘ creëren.

Bedankt Haim Omer voor dit geweldige skype interview en je tijd.

Michaela Pronk, arts en relatietherapeut Praktijk M3, heeft het interview voor  de SUZAN, ons ADHD lifestylemagazine in 2016 via skype gehouden.